Kadı
Burhanettin (1345 - 1398) Türk devlet adamı ve Divan Edebiyatı şairi.
Kadı
Burhanettin, 1345 yılında Kayseri'de doğmuştur. Kadı Burhanettin'in asıl adı
Ahmet olup, babası Kayseri kadısı Şemsettin Mehmet'tir. 1365 yılında kadı olan
Burhanettin Ahmet, sülalenin Kayseri'de kadılık yapan en son ferdidir.
Babasının
ölümü üzerine yirmi yaşlarında Haleb'e gelen ve burada bir yıl ilmi çalışmalar
yapan Kadı Burhanettin, 1364 yılında Kayseri'ye dönmüş, bir yıl sonra, yirmi
bir yaşında iken Eratnaoğlu Mehmed tarafından Kayseri kadılığına getirilmiştir.
Kadılığı sırasında adalete önem vermesinden dolayı halk arasında sevilmiş ve
kısa zamanda memleketin her tarafına adını duyurmuştur. 1381 yılı sonunda
hükümdarlığını ilan eden Kadı Burhanettin, 18 yıl hüküm sürmüş ve 1398 yılında
Akkoyunlu Türkmenlerinden Karayülük Osman Bey tarafından ani bir baskında
öldürülmüştür.
Kadı
Burhanettin'in Edebi Kişiliği
Kadı
Burhanettin, Oğuz Türkçesinin yanında Doğu Türkçesine de hakimdir. Şiirlerinde,
eski Anadolu Türkçesiyle birlikte Azeri ve Doğu Türkçesinin özellikleri de
görülür. Ancak, o dönemde Osmanlı Türkçesi ve Azeri Türkçesi henüz kesin
çizgilerle birbirlerinden ayrılmamıştır. Farsça tamlamalara çok az da olsa
şiirlerinde yer vermiştir.
Kadı
Burhanettin, İran şiirine ait mazmunları geniş ölçüde Türk şiirine getirmiş ve
sık sık cinas ve tevriye sanatları yaprak Türkçenin dil ve ifade imkânlarından
yararlanmıştır.
Kelime
hazinesi çok geniş olan ve dili ustaca kullanan şair, şiirlerinde taklidi
seslerden ve tekrarlardan yararlanarak vermek istediği mesajı daha kuvvetli
hissettirmeye çalışmıştır.
Kadı
Burhanettin'in pek çok gazelinin matlası cinaslıdır. Özgün benzetmeler yapan
şair, daha çok beş ve yedi beyitten oluşan gazeller yazmıştır. Mazmunları
kullanma açısından Kadı Burhanettin çok usta bir şair olduğu gibi, yeni
buluşlar da yapmıştır.
Kadı
Burhanettin, şiirlerinde daha çok aşktan, şaraptan, eğlenceden hoşlanan realist
ve ihtiraslı bir insanın dünya zevklerini, sevgilinin güzellik unsurlarını
işlemekle birlikte, tasavvufun düşünce ve mecazlarına da yer vererek bunları en
ince şekilde ele almıştır.
Kadı
Burhanettin'in şiirlerinde, mücadelelerle geçen hayatından izler görmek
mümkündür. Onun yaşadığı olayların etkisiyle kaleme aldığı şiirlerinde, realist
olduğu kadar savaşçı, cesur ve haşin yapısı kendini gösterir.
Şairin Türk
halk şiirinde olduğu gibi cinaslı kafiyelere fazlaca yer verdiği tuyuğları da
bulunmaktadır. Çoğu tasavvufi olan ve sade bir Türkçe ile yazılan bu tuyuğların
bazıları ise cinassızdır. Kadı Burhanettin'in yazdığı tuyuğlar ve yaptığı
cinaslı kafiyeler, onun milli zevke bağlı olduğunu gösterir.
Özellikle
satranç ve ok üzerinde çok duran, iktibaslara çok az yer vermiştir. Şiirlerinde
mahlas kullanmayan iki şairden biridir, diğeri Kemal Paşazade'dir.
Kaside nazım
biçimini hiç kullanmamıştır. Mürettep divan kasidelerle başlar ama Kadı
Burhanettin Divan'ı bu anlamda istisnadır.
Kadı
Burhanettin'in Eserleri
1. Divan: Bu
divanın çok büyük bir bölümü gazellerden oluşmaktadır. 14. ve 15. yüzyılda
yazılmış en büyük ve en hacimli divandır. Klasik divan tertibine göre
düzenlenmemiş olan Divan'da, önce gazeller sonra rubailer ve tuyuğlar
sıralanmıştır. Türk şiirinde bu şekilde hacimli bir divan ancak 16. yüzyılda
Zati ile görülecektir.
2.
İksirü's-Sa'adat fi-Esrari'I-İbadat: Dini bir içeriğe sahiptir, Arapçadır ve
mensurdur.
3.
Tercihu't-Tavzih: Dini bir içeriğe sahiptir Arapçadır ve mensurdur.
Eserlerinden
örnekler
Beyit
Er odur Hak
yoluna baş oynaya
Döşekte ölen
insan senin babandır
Tuyuğ
Hakka şükür
koçlarun devrânıdur.
Cümle âlem
bu demün hayrânıdur.
Gün batardan
gün toğan yire değün.
Işk erinün
bir nefes seyrânidur.
Gazel
Gönülüme ben
didüm ki kandesin
Gamzesinün
oklarıyla kandesin
Gisusiyle
bende düşdüm dir gönül
Didüm ana
nola çünki bendesin
N'ola öpdüm
gözüme sürdüm seni
Sen dahi
âlemde bir turvendesin
Bendesin sen
bendeyim ben tapuna
Bendeyim ben
nice ki sen bendesin
Gözlerüm
giryan ü biryândur gönül
Leblerüm
şekker özün pür-handesin
Bir Mısra:
Bunca ki yandım yanarım, billah ki usanmamışım.