Behiştî Hayatı ve Şiirleri

Takip Et

Behiştî

00-00-0000 - 00-00-0000

2
Şiir
0
Takipçi
0
Yorum

Behiştî’nin asıl adı Ramazan’dır. Abdulmuhsin adında bir zatın oğludur. Kaynaklar, Behiştî’yi kendisinden önce yaşamış olan Karıştıranlı Süleyman Beyoğlu Sinan Behiştî ile karıştırmamak için, “Vizeli Behiştî”, “Behiştî-i Sânî”, “Vâiz Behiştî”, “Behiştî Ramazan bin Abdulmuhsin”, “Ramazan bin Abdulmuhsin er-Rûmî” ve “Mevlana Behiştî”, gibi adlarla anmışlardır. Şâire Behiştî mahlasını kendisinin de takdir ettiği bir kişi vermiştir.

Behiştî, Vize’de dünyaya gelmiştir. İlköğrenimini nerede ve ne zaman yaptığını bilemediğimiz Behiştî, İstanbul’a gelerek medrese öğrenimine başlamış, Merhabâ Efendi'den ders almıştır. İlim yolunu tamamlayıp, diğer ilimler ve Arapça’da başarı gösterdikten sonra Muhaşşi Sa‘dî Efendi'ye danişmend olmuştur. Sa‘dî Efendi'nin vefatı üzerine Behiştî, devrinin meşhur mutasavvıfı Merkez Efendi'ye intisâb ederek, tasavvuf yoluna girmiş, ondan ders alarak seyr ü sülûkını tamamlayıp hilâfet almıştır. Çorlu’ya da onun halifesi olarak gitmiştir. Orada imamlık, vaizlik yapan Behiştî, evinin etrafına yaptırdığı odalarda talebe yetiştirmiş ve halkı irşad etmiştir. Hayatı boyunca aynı görevle Çorlu’da yerleşik kalan Behiştî 979/1571-72’de burada ölmüş ve evinin bulunduğu kendi zaviyesine defnedilmiştir.

Behiştî, tasavvufa meyletmeden önce çağdaşı ilim adamlarının takdirini kazanmış bir âlim, tasavvufa intisabdan sonra da ârif, kâmil, çevresi üzerinde etkili bir mürşid ve vaizdir. Tasavvuf neşvesinden gelen rint-meşrep bir kişiliğe sahiptir. Tespitlerimize göre irili ufaklı 12 eser vermiştir.

Eserleri, Divan, Heşt Behişt, Cemşâh u Alemşâh, Şerh-i Manzûme-i Muammâ, Şehrengiz, Mevlid, Hâşiyetü’l-Hâşiye alâ Şerhi Akâidi’n-Nesefiyye li’l-Hayâlî ve Aşeretü'l-Kâmile, Ta’lîkât ‘Alâ Şerhi’l-Miftâh, Ta‘lîkât ‘ala’l-Câmî, Hindî’nin Kafiye Şerhine Ta‘lîka, Hâşiye Âdâb-ı Mes’ûdî, Tefsîru Âyeti “yevme ye’ti ba‘u âyâti rabbike” (En‘âm, 6/158)’dir.

İlmî eserlerinden özellikle Hayâlî Hâşiyesi büyük takdir görmüştür. Edebî eserlerinden Cemşâh u Aleşmâh Mesnevisi kaynaklarca orijinal bulunmuştur. Eser, âşıkâne ve macera türünde bir mesnevidir. 2500 civarında beyitten müteşekkildir. Heşt Behişt mesnevisi dinî içerikli nasihatname türü bir eserdir. Emine Yeniterzi (2001) tarafından yayınlanmıştır. 1124 beyitten oluşmuştur. İki divan nüshasına ilaveten 1500 civarında mecmua taranarak tespit edilen şiirlerden oluşan Divanında kasîde, terkîb bend, murabba, tahmis, muhammes, gazel, nazm ve kıt‘a nazım şekilleri ile matla, müfred ve tarih mısraından oluşan toplam 668 manzume bulunmaktadır. Divan Yaşar Aydemir (2000) tarafından neşredilmiştir.

Behiştî, şiirlerinde oldukça sade bir dil kullanmış, mahallî unsurlara yer vermiş, atasözü ve deyimlere yoğun olarak başvurmuş, halk söyleyişlerini ustalıkla şiire taşımıştır. Şiir tekniğine sahip usta bir şairdir. Vezin ve kafiye kullanımında sıkıntı çekmez. Heşt Behişt mesnevisi dinî içerikli nasihatname türünde bir eser olmasına rağmen eserde kuru, didaktik bir anlatım yerine samimi ve şairane bir üslup dikkati çeker. Divanın muhtevasında rintlik, Rumeli şâirlerine has özelliklerden istiğna, laubalilik, âşık-sevgili ilişkisinde rahatlık, mahallî unsurların şiire taşınması belirgindir. Gazellerin makta beytinde şiir-şâir hakkındaki görüşlerini biraz da medhiye havası içerisinde vermiştir. Şiirde selefin yolunda olmaya, çekiciliğe, incelik ve akıcılığa, yakıcılık ve coşkuya, manaya, orijinal manalar bulmaya, mananın renkliliği, dakik ve inceliğine, söylenmemiş nüktelere, yeniliğe, yumuşaklığa özen göstermiştir. Şiirleri ve şâirliği için bir takım teşbih ve mecazlara yer veren şâir, zaman zaman kendisini başka şâirlerle de kıyaslamıştır. Bunlar içerisinde en çok adı geçen Hâfız-ı Şîrâzî’ye, aynı zamanda büyük hürmet de gösterir. Türk şairlerden Ahmed Paşa, Necâtî, Hayretî, Usûlî, İshak Çelebi, Hayâlî Bey, Fuzûlî, Fevrî ve Cafer Çelebiyi okuyup etkilenmiştir. Fevrî, Cafer Çelebi ve Amrî’nin şiirlerine tahmis yazmıştır. Gazâlî, Halîlî, Ulvî, Ahdî, Refî Leng, Su‘ûdî gibi şâirleri de etkilemiştir.

Kaynakça

Aksoy, Ömer Asım (1984). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.

Aksoy, Ömer Asım vd. (hzl.) (1996). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler. Ankara: TDK Yay.

Akyüz, Kenan (hzl.) (1990). Fuzûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yay.

Ateş, Ahmed (1968). İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Mazmun Eserler. İstanbul.

Aydemir, Yaşar (hzl.) (2007). Behiştî Dîvânı. Ankara: MEB Yay.

Behiştî. Cemşâh u Alemşâh. Bursa Genel Kitaplığı, nr.2127.

Behiştî. Heşt Behişt. Millet Ktp., AE Mnz 861.

Behiştî. Mevlid. İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar, nr.7398.

Behiştî. Şehrengîz. Milli Kütüphane, Yazma A. 827/1.

Çalıkoğlu, M. Asım (1961). Sünbül Efendi ve Merkez Efendi. İstanbul.

Çavuşoğlu, Mehmed (1971). Necâtî Bey Divanı’nın Tahlili. İstanbul.

Çavuşoğlu, Mehmet ve M. Ali Tanyeri(hzl.) (1981). Hayretî Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Çavuşoğlu, Mehmet ve M. Ali Tanyeri (hzl.) (1990). Üsküplü İshak Çelebi. Dîvan Tenkidli Basım. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yay.

Dindar, Muharrem (1999). Bihiştî Ramazan Efendi, Cemşâh u Alemşâh. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.

Gökyay, Orhan Şaik (hzl.) (1996). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyon-Dizini. İstanbul: YKY.

Güzel, Ragıp (ty.). Merkez Efendi Külliyatı. Yy.

İpek, Aygül (1971). Behiştî, Mevlid, Metin-Transkripsiyon ve İndeks. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

İpekten, Halûk, Mustafa İsen, Recep Toparlı, Naci Okçu ve Turgut Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

İpekten, Haluk (1997). Eski Türk Edebiyatında Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergah Yay.

İsen, Mustafa (hzl.) (1994). Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.

İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu (1943). İstanbul.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâirü’ş-Şu‘arâ İnceleme-Metin. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1998). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: TTK Yay.

Koçu, Reşad Ekrem (1967). Türk Giyim, Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Yay.

Kurnaz, Cemâl (1996). Hayâlî Bey Divanı’nın Tahlîli. İstanbul: MEB Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Küçük, Sabahattin (1988). Bâkî Dîvânından Seçmeler. Ankara: KB Yay.

Küçük, Sabahattin (hzl.) (1994). Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım. Ankara: TDK Yay.

Levend, Agah Sırrı (1958). Türk Edebiyatında Şehrengizler ve Şehrengizlerde İstanbul. İstanbul: İstanbul Enstitüsü Yay.

Müstakimzâde Süleyman Sadeddin. Mecelletü’n- Nisâb (Arapça). Süleymaniye Ktp., Halet Efendi 628.

Pekolcay, Necla (hzl.) (1980). Süleyman Çelebi, Mevlid. İstanbul: Dergah Yay.

Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1992). Hayâlî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.

Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1992). Necâtî Beg Divanı. Ankara: Akçağ Yay.

Tekin, Gönül (1993). “Cemşâh u Alemşâh: A Mesnevî of The Sixteenth Century”. Ed. Halil İnalcık ve Cemal Kafadar. Süleyman The Second And His Time. İstanbul.

Tolasa, Harun (1982). “Divan Şâirlerinin Kendi Şiirleri Üzerine Düşünce ve Değerlendirmeleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1.

Tolasa, Harun (1983). Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. yy.da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi I. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Uzun, Mustafa (1992). “Behiştî”. İslam Ansiklopedisi. C. VI. İstanbul: TDV Yay.

Yazıcı, Tahsin (1988). “Merkez Efendi”. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: MEB Yay.

Yeniterzi, Emine (hzl.)(2001). Behiştî’nin Heşt Behişt Mesnevîsi. İstanbul: Kitabevi Yay.