«Ey müslümanlar, Allah’tan, nasıl korkmak lâzımsa öylecekorkunuz...»
Ne irfandır veren ahlâka yükseklik, ne vicdandır; Fazîlet hissi insanlarda Allah korkusundandır. Yüreklerden çekilmiş farz edilsin havfı Yezdân’ın... Ne irfânın kalır te’sîri kat’iyyen, ne vicdânın. Hayat artık behîmîdir... Hayır ondan da alçaktır: Ya hayvan bağlıdır fıtratla, insan hürr-i mutlaktır. Behâim çıkmaz amma hilkatin sâbit hudûdundan, Beşer hâlâ habersiz böyle bir kaydın vücûdundan! Meğer kalbinde Mevlâ’dan tehâşî hissi yer tutsun... O yer tutmazsa hiç ma’nâsı yoktur kayd-ı nâmûsun. Hem efrâdın, hem akvâmın bu histir, varsa, vicdânı; Onun ta’tîli: İnsâniyyetin tevkî’-i hüsrânı! Budur hilkatte cârî en büyük kànûnu Hallâk’ın: O yüzden başlar izmihlâli milletlerde ahlâkın. Fakat, ahlâkın izmihlâli en müdhiş bir izmihlâl; Ne millet kurtulur, zîrâ, ne milliyyet, ne istiklâl. Oyuncak sanmayın! Ahlâk-i millî rûh-i millîdir; Onun iflâsı en korkunç ölümdür: Mevt-i küllîdir. Olur cem’iyyet artık çâresiz pâmâl-i istîlâ; Meğer kaldırmış olsun, rûh-i sânî indirip, Mevlâ. Evet bir ba’sü ba’de’l-mevte imkân vardır elbette... Bunun te’mîni, lâkin, bir yığın edvâra vâbeste! O cem’iyyet ki vicdânında hâkim havf-ı Yezdan’dır; Bütün dünyâya sâhiptir, bütün akvâma sultandır. Fakat, efrâdı Allah korkusundan bî-haber millet, Çeker, milletlerin menfûru, Kıptîler kadar zillet; Me’âlî meyli hiç kalmaz, şehâmet büsbütün kalkar; Ne hâkimlik tanır artık, ne mahkûm olmadan korkar. Şeref hırsıyle istihkàr-ı mevt etmişken ecdâdı, Bırakmaz öyle bir pâkîze neslin şimdi ahfâdı, Hayât uğrunda istihfâfa şâyan görmedik hüsran! Gebersin tekmeler altında râzı... Çıkmasın, tek, can! Yürekler en mülevves, en sefîl âmâl için çarpar; Sinirler en muhâl endîşeden titrer durur par par! Olur cem’iyyet efrâdınca şahsî menfa’at «ma’bûd! » Sorarsan kimse bilmez var mı «hak» nâmında bir mevcûd. O, doymak bilmeyen, ma’bûda kurbandır hayâ hissi, Hamiyyet, âdemiyyet hissi, ulvî hislerin hepsi! Bu hissizlikle cem’iyyet yaşar derlerse pek yanlış: Bir ümmet göster, ölmüş ma’neviyyâtıyla sağ kalmış?
